Dominika Izdebska-Długosz
Armenia. Przewodnik turystyczny

Spis treści
INFORMACJE OGÓLNE.................................................. 9
Położenie geograficzne, klimat i krajobraz......................... 9
Kim są Ormianie.................................................... 11
Język ormiański.................................................... 13
Historia........................................................... 14
Ogólny zarys historii kultury...................................... 21
Literatura......................................................... 22
Teatr i kinematografia............................................. 30
Kultura muzyczna................................................... 32
Malarstwo.......................................................... 34
Sztuka ormiańskiej miniatury....................................... 37
Sztuka użytkowa.................................................... 38
Architektura....................................................... 40
Rzeźba - chaczkary................................................. 44
Struktura ludności................................................. 48
Diaspora ormiańska na świecie...................................... 49
Ormianie w Polsce.................................................. 49
Polacy w Armenii................................................... 51
Wyznania i Ormiański Kościół Apostolski............................ 52
Obyczaje........................................................... 54
Ustrój polityczny i administracja.................................. 59
Gospodarka......................................................... 60
Stopa życiowa...................................................... 61
Flora i fauna...................................................... 62
Ochrona środowiska................................................. 62
Parki narodowe..................................................... 63

WYRUSZAMY W PODRÓŻ................................................. 67
Formalności........................................................ 67
Najważniejsze przepisy celne....................................... 68
Kiedy wyjechać do Armenii.......................................... 68
Jak dojechać do Armenii............................................ 68
  Samochodem....................................................... 68
  Autobusem, pociągiem............................................. 70
  Samolotem........................................................ 70
Noclegi............................................................ 71
Komu spodoba się Armenia........................................... 72
Plany podróży...................................................... 73

INFORMACJE PRAKTYCZNE.............................................. 75
Informacja turystyczna............................................. 75
Organizacje międzynarodowe......................................... 75
Bezpieczeństwo publiczne........................................... 75
Elektryczność...................................................... 76
Warunki mieszkaniowe............................................... 76
Służba zdrowia i opieka lekarska................................... 77
Podróżowanie z dzieckiem........................................... 78
Osoby niepełnosprawne.............................................. 78
Kobiety w Armenii.................................................. 78
Jak się ubierać.................................................... 78
Toalety publiczne.................................................. 78
Komunikacja........................................................ 79
Podróż samochodem.................................................. 79
Proponowane trasy.................................................. 81
Samochód terenowy.................................................. 83
Wypożyczanie samochodów............................................ 84
Autostop........................................................... 85
Wypadki samochodowe................................................ 85
Komunikacja dalekobieżna i autobusowa.............................. 85
Koleje............................................................. 87
Komunikacja miejska................................................ 89
  Metro............................................................ 89
  Autobusy......................................................... 89
  Minibusy (marszrutki)............................................ 89
  Taksówki......................................................... 90
Rower i motocykl................................................... 91
Znaki informacyjne................................................. 92
Mapy............................................................... 92
GPS................................................................ 92
Internet........................................................... 92
Sieć telefoniczna.................................................. 92
Telefonowanie za granicę........................................... 93
Telefony komórkowe................................................. 93
Poczta............................................................. 94
Prasa.............................................................. 94
Media.............................................................. 94
Pieniądz, wymiana pieniędzy........................................ 94
Banki.............................................................. 95
Godziny pracy...................................................... 95
Dni świąteczne..................................................... 96
Zakupy............................................................. 96
Ulgi, zniżki, przywileje........................................... 97
Ceny............................................................... 98
Posiłki............................................................ 99
  Słodycze......................................................... 99
  Konserwy......................................................... 99
  Wyroby mleczne................................................... 100
  Wędliny i wyroby mięsne.......................................... 101
  Pieczywo......................................................... 101
  Owoce i warzywa.................................................. 101
  Zioła............................................................ 102
Kuchnia ormiańska.................................................. 102
Napoje............................................................. 103
Alkohole........................................................... 104
Gastronomia........................................................ 104
Rozrywka........................................................... 106
Muzyka............................................................. 106
Muzea.............................................................. 106
Kościoły i klasztory............................................... 106
Biura podróży...................................................... 107
Fotografowanie..................................................... 107
Turystyka lecznicza................................................ 107
Sporty zimowe...................................................... 108
Sporty ekstremalne................................................. 108
Wędkarstwo i myślistwo............................................. 108
Wspinaczka, trekking............................................... 109
Jazda konna, obserwacje ptaków, wycieczki archeologiczne........... 111

ZWIEDZANIE......................................................... 113
1. ŚRODKOWA ARMENIA
Erywań............................................................. 113
  Historia......................................................... 113
  Architektura..................................................... 115
  Orientacja w przestrzemi miasta.................................. 118
  Komunikacja miejska.............................................. 118
  Hotele........................................................... 118
  Gastronomia...................................................... 118
  Rozrywka......................................................... 119
  Muzea............................................................ 120
  Zakupy w stolicy................................................. 120
  Zwiedzanie....................................................... 121
Prowincja Kotajk................................................... 137
  Poruszanie się po terytorium prowincji........................... 138
  Okolice Erywania................................................. 138
  Na północ od Erywania............................................ 139
    Cachkadzor..................................................... 141
  Na wschód - do Garni i Geghard................................... 143
    Garni.......................................................... 143
    Atrakcje wąwozu rzeki Azat (Garni)............................. 145
    Klasztor Geghard............................................... 147
Prowincja Ararat................................................... 150
  Poruszanie się po terytorium prowincji........................... 152
  Artaszat......................................................... 152
  Dwin............................................................. 152
  W rezerwacie Chosrow............................................. 154
  Klasztor Chor Wirap.............................................. 156
2. ŚRODKOWO-ZACHODNIA ARMENIA
Prowincja Aragacotn................................................ 159
  Poruszanie się po terytorium prowincji........................... 159
  Asztarak - stolica prowincji..................................... 159
  Oszakan.......................................................... 161
  Na północ od Asztaraku........................................... 161
  Góra Aragac...................................................... 167
    Wspinaczka na Aragac........................................... 168
  Południowy stok góry Aragac...................................... 169
  Inne zabytki w okolicy........................................... 171
  Na zachód prowincji.............................................. 172
  W drodze do Talina............................................... 173
  Talin............................................................ 173
  Okolice Talina................................................... 173
Prowincja Armawir.................................................. 174
  Poruszanie się po terytorium prowincji........................... 175
  Okolice Erywania................................................. 175
  Eczmiadzyn (Wagharszapat)........................................ 178
    Katedra........................................................ 179
    Kościół surp Hripsime.......................................... 181
    Kościół surp Gajane............................................ 182
    Kościół Szoghakat.............................................. 183
    Kościół surp Astwacacin (Matki Bożej).......................... 183
  Na zachód od Eczmiadzyna......................................... 183
3. ŚRODKOWO-WSCHODNIA ARMENIA
Prowincja Gegharkunik.............................................. 187
  Poruszanie się po terytorium prowincji........................... 188
  Droga ze stolicy nad jezioro Sewan............................... 189
  Zachodni brzeg jeziora Sewan..................................... 189
    Miasto Sewan................................................... 190
    Klasztor Sewanawank............................................ 190
    Okolice miasta Sewan........................................... 193
    Klasztor Hajrawank i okolice................................... 193
    Gawarr......................................................... 194
    Na południe od Gawarru......................................... 195
    Noratus........................................................ 195
    Dzoragjugh..................................................... 196
    Nerkin Getaszen................................................ 196
  Droga z Martuni do prowincji Wajoc Dzor.......................... 197
  Południe jeziora Sewan: od Martuni do Wardenis................... 199
    Martuni........................................................ 199
    Klasztor Wanewank.............................................. 199
    Klasztor Makeniac.............................................. 200
    Wardenis....................................................... 200
    Ajrk........................................................... 201
  Wschodni brzeg Sewanu............................................ 201
4. PÓŁNOCNO-ZACHODNIA ARMENIA
Prowincja Szirak................................................... 203
  Poruszanie się po terytorium prowincji........................... 203
  Na północny wschód - ku Giumri................................... 203
  Maralik i okolice................................................ 204
  Artik i okolice.................................................. 205
  Klasztor Harriczawank............................................ 205
  Inne zabytki w okolicy........................................... 208
Na północny zachód - ku Giumri..................................... 209
  Ani - punkt widokowy............................................. 210
  Hajkadzor........................................................ 212
  Dżyrapi.......................................................... 212
  Inne zabytki w okolicy........................................... 212
Giumri............................................................. 213
  Orientacja w mieście............................................. 213
  Stare miasto - dzielnica Kumajri................................. 215
Na wschód od Giumri................................................ 217
  W kierunku miasta Spitak......................................... 217
  Inne zabytki w okolicy........................................... 217
Na północny zachód od Giumri....................................... 218
  Klasztor Marmaszen............................................... 218
  Na północ od Marnaszenu.......................................... 220
  Jezioro Arpa..................................................... 221
5. PÓŁNOCNA ARMENIA
Prowincja Lorri.................................................... 223
  Poruszanie się po terytorium prowincji........................... 223
  Wanadzor - stolica prowincji..................................... 224
  Na północ od Wanadzoru........................................... 226
    Stepanawan..................................................... 228
    Lorri Berd..................................................... 228
    Na wschód od Lorii Berd........................................ 229
    Klasztor Chuczap............................................... 229
    Taszir......................................................... 230
    Okolice Tasziru................................................ 230
  Na północny wschód od Wanadzoru - wąwóz rzeki Debed.............. 230
    Klasztor Kobajr................................................ 323
    Odzun.......................................................... 234
    Alawerdi....................................................... 236
    Most na rzece Debed............................................ 236
    Klasztor Sanahin............................................... 236
    Klasztor Hachpat............................................... 242
    Achtala i okolice.............................................. 246
    Dżiliza........................................................ 247
6. PÓŁNOCNO-WSCHODNIA ARMENIA
Prowincja Tawusz................................................... 251
Poruszanie się po terytorium prowincji............................. 252
Dilidżan........................................................... 253
Klasztory w okolicach Dilidżanu.................................... 255
  Klasztor Dżuchtakwank............................................ 255
  Klasztor Hagharcin............................................... 256
  Klasztor Goszawank............................................... 259
Iczewan i okolice.................................................. 263
Region Szamszadin.................................................. 264
  Klasztor Kaptawank............................................... 265
  Na południe od miasta Berd....................................... 265
  Klasztor Choranaszat............................................. 266
  Klasztor Nor Waragawank.......................................... 266
Na północ od Iczewanu.............................................. 268
W stronę Nojemberianu.............................................. 269
  Klasztor Makarawank.............................................. 271
  Na północny zachód od klasztoru Makarawank....................... 271
  Klasztor Kiranc.................................................. 272
  Na północny zachód od klasztoru Kiranc........................... 272
7. POŁUDNIOWA ARMENIA
Prowincja Wajoc Dzor............................................... 275
  Poruszanie się po terytorium prowincji........................... 277
  W drodze do Jeghegnadzoru - zachodnia część prowincji............ 277
    Areni i okolice................................................ 277
    Klasztor Norawank.............................................. 279
  Dolina rzeki Jeghegis............................................ 286
    Klasztor Cachac Kar............................................ 289
    Twierdza Symbataberd........................................... 290
    Jeghegis....................................................... 290
  Jeghegnadzor i okolice........................................... 292
    Klasztor Spitakawor............................................ 293
    Klasztor Tanahat i Uniwersytet Gladzorski...................... 294
  Na wschodzie prowincji........................................... 295
  Dżermuk i okolice................................................ 296
    Klasztor Gyndewank............................................. 297
    Dżermuk........................................................ 297
Prowincja Sjunik................................................... 298
  Poruszanie się po terytorium prowincji........................... 299
  Wjazd do Sjuniku................................................. 299
    Petroglify na górze Uchtasar................................... 303
  Sisjan i okolice................................................. 304
    Sisjan......................................................... 304
    Klasztor Sisawan (Sjuni Wank).................................. 305
    Karahundż (Zorac Karer)........................................ 306
  Na południe od Sisjanu........................................... 308
    Pomnik grobowy Aghitu (Aghudi)................................. 309
    Klasztor Worotnawank i okolice................................. 310
  Goris i okolice.................................................. 312
    Goris.......................................................... 313
    Na wschód od Gorisu............................................ 315
  Do klasztoru Tatew............................................... 316
    Klasztor Tatew................................................. 318
    Dalej na południe.............................................. 323
 Z Gorisu do Kapanu................................................ 324
 Kapan i okolice................................................... 325
    Kapan.......................................................... 325
    Rezerwat Szikahogh............................................. 326
 Na południe od Kapanu - droga od Meghri........................... 326
    Od Kapanu do Kadżaranu......................................... 326
    Kadżaran....................................................... 327
    Droga do Meghri................................................ 327
    Meghri......................................................... 327

SŁOWNICZEK......................................................... 329
INDEKS NAZW........................................................ 337
WSPÓŁRZĘDNE GPS.................................................... 344
ANEKS.............................................................. 347
BIBLIOGRAFIA....................................................... 363